Dwie odsłony "Lorda Jima" Josepha Conrada - o przekładach Anieli Zagórskiej i Michała Kłobukowskiego.

The aim of the present dissertation is to analyse two Polish translations of Joseph Conrad’s Lord Jim by Aniela Zagórska (1933) and Michał Kłobukowski (2001). The first chapter gives an account of the reception of Conrad and his work in Poland in the course of the 20th century.The second chapter discusses the scope and importance of the so-called cultural turn in Translation Studies that dominated this field in the 1990s. We have presented major theses postulated by Susan Bassnett and André Lefevere who, in 1990, pointed to the necessity of revising the subject of any research on translation. The classification of non-literary factors triggering the reception of a literary text by Lefevere has also been presented, as well as the Gideon Toury’s description of translation norms that determine the acceptability of the translated text in the target culture. The last chapter contains an analysis of the translations of Lord Jim by Zagórska and Kłobukowski. The aim of this analysis is to establish not only in what way the translators’ choices shape the way in which readers view Jim and Marlow, but also what might have influenced particular choices, and precisely – to what extent the sociopolitical conditions of the target culture might have determined the adopted strategy and specific decisions on the part of both translators. The performed analysis has revealed that the discussed Polish translations of Lord Jim create slightly different images of Jim and Marlow. In Zagórska’s version the image of Jim is usually more positive and the reader may sometimes have an impression that her aim was to present this literary character as an unblemished person. This appears to result from the fact that Zagórska’s text is deeply rooted in the sociopolitical context of the times when it was created (particularly in the then model of education promoting patriotism and morality). As far as the way of presenting the relationship between Jim and Marlow in both translations is concerned, in Kłobukowski’s version Marlow tends to be more cold and far more ironic. The analysis carried out in the present work has shown that translators are not only cultural mediators, co-authors of the translated texts and interpreters of the meanings included in the source texts, but they are also, in a way, moral interpreters, this is to say the ones who – as a result of their particular choices – shape the axiology of the translated text.Niniejsza praca ma na celu analizę dwóch polskich przekładów Lorda Jima Josepha Conrada autorstwa Anieli Zagórskiej (1933 r.) i Michała Kłobukowskiego (2001 r.). Pierwszy rozdział poświęcony jest najważniejszym zagadnieniom związanym z recepcją Josepha Conrada w Polsce na przestrzeni XX w. Drugi rozdział, dotyczący zwrotu kulturowego w badaniach nad przekładem – kierunku, który zdominował przekładoznawstwo lat 90. XX w. – ma na celu zaprezentowanie zasięgu tego zjawiska oraz dużego wpływu, jaki wywarło ono na dziedzinę Translation Studies. Szczegółowo omówiono założenia Susan Bassnett i André Lefevere’a, którzy w 1990 r. wskazali na konieczność przedefiniowania przedmiotu badań przekładoznawczych. Ponadto zaprezentowana została klasyfikacja pozaliterackich czynników determinujących recepcję tekstu literackiego Lefevere’a, a także opis norm przekładowych warunkujących akceptowalność tłumaczonego tekstu w kontekście docelowym autorstwa Gideona Toury’ego. Ostatni rozdział zawiera analizę przekładów Zagórskiej i Kłobukowskiego. Ma ona na celu nie tylko dostrzeżenie różnic w tym, jak poszczególne wybory tłumaczy mogą wpływać na obraz i odbiór Jima i Marlowa w oczach czytelników, lecz także próbę odpowiedzi na pytanie, czym te wybory mogły być motywowane (w jakim stopniu kontekst społeczny, polityczny czy ideologiczny powstawania każdego z przekładów mógł wpłynąć na decyzje tłumaczy i obrane przez nich strategie).Z dokonanej analizy wynika, że omawiane polskie tłumaczenia Lorda Jima kreują nieco odmienne obrazy Jima i Marlowa. W wersji Zagórskiej obraz Jima jest z reguły bardziej przychylny. Jej czytelnik momentami może też odnosić wrażenie, że tłumaczka stara się ukazać Jima jako niemal kryształową postać. Wydaje się, że jest to efekt silnego zakorzenienia tekstu w społeczno-politycznych realiach czasów jego powstawania (zwłaszcza chęci wpisania go w propagowany przez sanację patriotyczny model wychowania). Jeśli chodzi o pokazywanie relacji między Jimem i Marlowem, w przekładzie Kłobukowskiego Marlow bywa znacznie bardziej zdystansowany oraz ironiczny.Przeprowadzona analiza pokazuje, że tłumacz nie jest tylko mediatorem kulturowym, współautorem przekładanego tekstu i interpretatorem znaczeń zawartych w oryginale. Jest również interpretatorem moralnym, a więc osobą, która w konkretny sposób ustawia aksjologię utworu